Thứ sáu, 4/5/2012, 16h05

Bạo lực học đường nhìn từ quan hệ thầy - trò

GV phải tôn trọng, dân chủ trong quan hệ với HS. Ảnh: N.Anh

Trong thời gian qua, vấn đề bạo lực học đường (BLHĐ) như là một vết đen nhức nhối của toàn xã hội. Có nhiều ý kiến của các chuyên gia, nhà giáo dục phân tích nguyên nhân và đề xuất giải pháp để giảm thiểu vấn nạn này.  Song, số lượng các vụ BLHĐ vẫn tiếp tục gia tăng. Điều đáng báo động là tính chất, mức độ phạm tội của các đối tượng học sinh ngày càng phức tạp, gây hậu quả nghiêm trọng.
Có ý kiến cho rằng, BLHĐ có nguyên nhân sâu xa từ gia đình, hoặc cũng có ý kiến tập trung trách nhiệm chủ yếu về môi trường xã hội. Tuy nhiên, nếu tìm hiểu kỹ những vụ BLHĐ gần đây sẽ thấy không ít dấu ấn trong việc giải quyết mối quan hệ giữa thầy - trò. Hiện tượng học sinh (HS) nhắn tin đe dọa, mang hung khí đến lớp, đánh thầy cô… ngày càng nhiều. Phải chăng vấn đề đặt ra là giải quyết mối quan hệ thầy - trò còn nhiều lỗ hổng chưa được quan tâm đúng mức? Tuy nhiên, không phải tất cả HS các cấp mà chúng tôi muốn giới hạn phạm vi ở HS trung học.
Trên thực tế, một số thầy cô giáo chưa làm tốt việc hình thành những phẩm chất đạo đức, lối sống tốt đẹp cho người học, chú trọng việc trang bị kiến thức sách vở hơn là giáo dục phẩm chất nhân cách, quan hệ thầy - trò có những rạn nứt. Như GS.VS Phạm Minh Hạc đã nói: “Chúng ta mới chú ý đến việc dạy chữ và một phần nào đó là dạy nghề, còn việc dạy làm người chưa được quan tâm thích đáng. Nhà trường cần thay đổi, các thầy cô giáo phải là tấm gương sáng về mặt đạo đức”(*). Để góp phần ngăn chặn BLHĐ, theo chúng tôi cần giải quyết tốt mối quan hệ thầy - trò trong môi trường học đường. Vì vậy những người làm công tác giảng dạy cần chú ý một số điểm sau:
Hiểu người học để định hướng, điều khiển
Nắm vững tâm lý người học tức là đặt vị trí của giáo viên (GV) vào vị trí người học để tiến hành điều khiển, điều chỉnh. Muốn tiến hành hoạt động giáo dục, dạy học hiệu quả thì điều đầu tiên phải hiểu được đời sống tâm hồn học trò. Điều này luôn có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Tuy nhiên, không ít GV còn xem nhẹ vấn đề này. GS.TS Dương Phú Hiệp cho rằng: “…Giáo dục nhà trường thường nặng về lý trí truyền đạt một chiều mà nhẹ về tình cảm, tâm lý, phát huy tính chủ động của HS”. Mỗi HS là một thế giới riêng với những đặc điểm về nhận thức, sở trường, nhu cầu, hứng thú, nguyện vọng, hoàn cảnh gia đình… Nếu GV nắm vững được điều này thì họ đã thực hiện được một khâu quan trọng trong quá trình giáo dục - dạy học. Trên thực tế, trong dạy học một số GV còn mang nặng tính áp đặt dẫn đến HS mất hứng, gây ức chế, phản cảm trong mối quan hệ thầy - trò. Hiểu học trò, khám phá đời sống học trò, để biết được các em đang có những gì? Khó khăn ra sao? Vấn đề gì bức xúc chưa được giải quyết cảm thông, chia sẻ, giúp đỡ… từ đó người dạy sẵn sàng làm điểm tựa tinh thần vững chắc để các em có thể “đề kháng”, “miễn dịch” được với những thói quen xấu dễ bị nhiễm ở môi trường xung quanh. Cần chú ý, điểm tựa là quan trọng không phải chỉ nhằm giải quyết những khúc mắc về tâm lý mà là mọi vấn đề từ học hành, định hướng nghề nghiệp, cách ra quyết định, cách xử lý áp lực và các cách thức ứng xử trước những tình huống không mong muốn trong môi trường học đường. Ngược lại, nếu như GV tạo khoảng cách quá lớn người học sẽ luôn mang tâm lý sợ hãi, khó thân thiện, cởi mở và khó bộc lộ bản thân, thậm chí các em còn tìm cách chống đối thầy cô. Vì vậy, cần phải rút ngắn khoảng cách, không tạo ra “hàng rào tâm lý”, thiết lập không gian tâm lý gần gũi với người học. Chúng ta đang thực hiện khẩu hiệu “trường học thân thiện” điều đó cũng bao hàm cả sự đồng cảm, gần gũi, sẻ chia. Do đó GV hãy là những nhà tư vấn tâm lý thực thụ, là điểm tựa cùng các em chia sẻ những tâm tư, nguyện vọng, gỡ rối những vướng mắc chưa được giải quyết. Họ phải đóng vai trò những người anh, người chị, người bạn chân thành của HS.
Người thầy là tấm gương sáng
Điểm tựa không phải chỉ nhằm giải quyết những khúc mắc về tâm lý mà là mọi vấn đề từ học hành, định hướng nghề nghiệp, cách ra quyết định, xử lý áp lực và cách thức ứng xử trước những tình huống không mong muốn trong môi trường học đường.
Người GV không chỉ dạy chữ mà còn dạy học trò cách làm người. Vì vậy, phải dùng nhân cách của mình để giáo dục nhân cách người học. Cụ thể là lấy hình mẫu người thầy để làm gương cho học trò, dùng ngôn ngữ, hành động cụ thể để hướng dẫn, giúp đỡ người học. Luôn phải chủ trương tinh thần “tiên học lễ, hậu học văn”. Mỗi nhà giáo là một nhân cách, là những “tấm gương sáng” để người học rèn luyện, tu dưỡng đạo đức, phát triển các phẩm chất nhân cách cần thiết. “Sản phẩm” của người thầy là những con người phải có động cơ trong sáng, phải biết đồng cảm, chia sẻ, giúp đỡ mọi người, phải biết đặt lợi ích cá nhân sao cho phù hợp với tinh thần tập thể, cộng đồng xã hội. Muốn vậy, trước hết bản thân người thầy phải luôn tu dưỡng đạo đức cách mạng, nâng cao năng lực chuyên môn, luôn phải làm “kiểu mẫu” về mọi mặt, có như vậy thì mới có tác dụng giáo dục.
GV phải tôn trọng, hợp tác, dân chủ trong quan hệ với HS, thừa nhận giá trị của mỗi em như là một nhân cách đang hình thành và phát triển, tôn trọng cá tính và bí mật riêng tư của HS, không bao giờ dùng lời nói hay hành vi làm ảnh hưởng, xúc phạm đến các em. Tạo điều kiện để các em phát triển cá tính, tính cách, giải phóng và phát huy mọi khả năng, sức mạnh tiềm tàng của mỗi em thông qua việc khích lệ và tạo điều kiện để HS phát huy tính chủ động, sáng tạo trong học tập cũng như cuộc sống. Luôn tạo dựng được bầu không khí tâm lí vui vẻ với những xúc cảm tích cực trong sự thống nhất của hai chủ thể với nhau.
Tuy nhiên, thu hẹp khoảng cách không có nghĩa là “cào bằng” “cá mè một lứa”, “thầy không ra đạo thầy, trò không phải đạo trò” mà mục đích quan trọng nhất là tạo ra bầu không khí tâm lý thoải mái tích cực, cách giải quyết vấn đề phù hợp để giúp các em cân bằng tâm lý, suy nghĩ, hành vi tích cực. Đội ngũ những nhà giáo không chỉ vững vàng về chuyên môn mà còn nắm vững và biết vận dụng những kiến thức tâm lý học, giáo dục học. Mọi khó khăn nhận thức và khó khăn cuộc sống sẽ được giải quyết nếu như quan hệ giữa người dạy và người học là quan hệ tích cực, thân thiện - Đó chính là một trong những liệu pháp quan trọng ngăn ngừa tình trạng BLHĐ đang gia tăng hiện nay.
Nguyễn Văn Công
 
(*) Phạm Minh Hạc. Một số vấn đề giáo dục Việt Nam đầu thế kỷ XXI (NXB GDVN, 2010, tr.562).