“Con không thích thú chút nào cách kiểm tra bài vở ở trường”. “Tại sao?”. “Vì mất thì giờ”. “Con có thể nói rõ hơn không?”. “Câu hỏi kiểm tra thì cho sẵn lẫn đáp án, sáng nào cũng bắt cả lớp đến sớm để trả bài. Cách kiểm tra ấy gò bó, chán lắm, chỉ phù hợp với các bạn học yếu”. Một phụ huynh đã chia sẻ câu chuyện trên tại cuộc họp phụ huynh lớp chuẩn bị cho đợt ôn tập cuối năm của con em mình.
Câu chuyện cho thấy cách kiểm tra trên không còn phù hợp với những chuyển động tích cực của công cuộc đổi mới đang diễn ra trong nhà trường hiện nay. Nó chỉ khuyến khích HS học thuộc lòng, thậm chí học vẹt và làm triệt tiêu hứng thú tự học của các em.
Cứ vào cuối năm, nhiều trường học lại tổ chức tăng tốc ôn tập cho HS. Việc làm này là cần thiết nhằm củng cố kiến thức cho HS sau một năm học. Nhưng vấn đề là cách ôn tập, kiểm tra như thế nào? Nếu phía nhà trường vẫn tiếp tục cách làm cũ, khoanh vùng một số kiến thức rồi yêu cầu HS học thuộc lòng để bảo đảm một kết quả cuối năm mỹ mãn cho trò mà cũng cho trường thì rõ ràng chúng ta đang làm ngược lại chủ trương đổi mới phương pháp dạy và học mà toàn ngành giáo dục đang ra sức thực hiện. Nó giết chết mầm mống con người tự học, sáng tạo trong HS mà các thầy cô đang nỗ lực xây dựng.
Những năm vừa qua, cách thi cử đã có nhiều thay đổi, cách ra đề thi cũng thay đổi theo hướng khuyến khích người học có suy nghĩ độc lập, sáng tạo. Điều này bắt buộc cách dạy và học cũng phải thay đổi theo. Trong đó, hướng dẫn cho HS tự học là một nội dung quan trọng, là một năng lực cần thiết phải xây dựng cho HS. Tự học giúp HS hiểu sâu và nhớ lâu. Mặt khác, các nghiên cứu khoa học giáo dục cũng cho thấy tự học sẽ hình thành nhiều kỹ năng và phẩm chất tốt cho người học. Nhờ tự học, HS biết lên kế hoạch công việc và tự giác thực hiện, đó là bước đi đầu tiên của sự thành công tương lai. Tự học giúp HS khám phá năng lực, năng khiếu bản thân. Tự học còn giúp HS tự tin vào chính bản thân mình. Cũng nhờ tự tin, các em học và thi cử một cách trung thực, không quay cóp. Trung thực là phẩm chất quan trọng của con người mà bất kỳ nền giáo dục nào cũng hướng tới vì nhờ đó xã hội ngày một tốt đẹp hơn.
Có thể ví von kiến thức mà HS thu thập được chỉ là đôi cánh. Vấn đề là HS phải biết cách bay lên trên đôi cánh đó như thế nào. Và nhiều người đã biết cách bay, đó chính là sự tự học. Có lẽ cũng không cần thiết phải nhắc lại hàng loạt người thành công nhờ vào khả năng tự học ở trong và ngoài nước vì truyền thông đã nói nhiều về họ.
Quay trở lại cách ôn tập, kiểm tra nói trên, rõ ràng giữa mục tiêu giáo dục và phương pháp thực hiện đang có khoảng cách lớn. Khoảng cách đó có thể do quán tính của cách làm cũ, cũng có thể do cách quản lý chuyên môn và các chỉ tiêu thi đua lạc hậu kìm hãm. Những lực cản này cần phải mạnh dạn gỡ bỏ, vì nếu không thì chính chúng ta tự tách ra khỏi đoàn tàu giáo dục đang đổi mới.
Từ Nguyên Thạch