Chương trình, sách giáo khoa phổ thông: Nhẹ thực tiễn, nặng hàn lâm

Theo GS. Đào Trọng Thi, Chủ nhiệm Ủy ban VHGDTNTN &NĐ Quốc hội, CT, SGKPT trong thời gian vừa qua đã đáp ứng được yêu cầu, mục đích giáo dục nhưng cũng bộc lộ nhiều hạn chế như: Tỏ ra lúng túng trong dạy học phân hóa, tích hợp; hướng phân ban không đạt mục tiêu đề ra. CT khối lượng kiến thức thể hiện trong SGK còn nặng so với khả năng tiếp thu của đông đảo HS; kiến thức nặng lý thuyết không sát thực tiễn; nặng về truyền thụ kiến thức mà chưa quan tâm nhiều đến rèn luyện kỹ năng, nhân cách HS. CT, SGK đặt nặng về nội dung chứ chưa coi trọng việc hình thành năng lực người học. Còn theo PGS.TS Đặng Quốc Bảo, ĐH Giáo dục - ĐH Quốc gia Hà Nội, CT, SGK hiện nay còn chậm tạo ra các hiệu ứng tích cực cho công cuộc chấn hưng giáo dục. Nhìn nhận từ môn học, PGS. Văn Như Cương, Hiệu trưởng Trường THPT DL Lương Thế Vinh (Hà Nội) cho rằng, CT giáo dục hiện nay thiếu tính toàn diện, nặng tính hàn lâm, nhẹ về thực tiễn, kỹ năng thực hành. Nhiều kiến thức trong CT hoàn toàn không cần thiết đối với bậc phổ thông. Đơn cử trong môn toán ở bậc phổ thông, nếu không là giáo viên dạy toán thì không cần đến kiến thức về số phức. Tuy nhiên, kiến thức trên vẫn phải dạy, học, thậm chí năm nào cũng có trong đề thi tốt nghiệp THPT. Có thể nói rằng 1/3 kiến thức môn toán ở bậc THPT là vô bổ đối với HS khi học xong bậc học này. Còn theo GS. Nguyễn Lân Dũng, CT phổ thông như môn sinh học hiện nay đưa ra những kiến thức HS không thể nhớ; đưa toàn bộ CT của bậc ĐH vào phổ thông, bắt HS nhớ những cái không đáng nhớ. Thường trực Ủy ban VHGDTNTN&NĐ Quốc hội cũng chỉ ra rằng, một số nội dung trong CT chưa thực sự cơ bản, khối lượng kiến thức nhiều, gây nên sự “quá tải”. Nội dung CT mới chú trọng đến kiến thức cơ bản, chưa chú trọng việc tích hợp một cách hợp lý vào môn học các kỹ năng sáng tạo, kỹ năng sống, kỹ năng giao tiếp… Tính liên thông giữa CT giáo dục phổ thông với giáo dục nghề nghiệp, giáo dục ĐH còn mờ nhạt. Trong khi đó, SGK có nội dung nặng với phần đông HS, nhiều thuật ngữ trừu tượng, tình huống gượng ép; kiến thức ở một số cuốn chưa cập nhật, bài tập còn yêu cầu cao hơn CT… Bộ GD-ĐT đã đưa ra giải pháp tình thế nhằm giảm tải CT thông qua việc bỏ bớt một số mục, bài trong SGK đã gây ảnh hưởng tới tính thống nhất, chặt chẽ, logic khiến cả giáo viên và HS đều lúng túng. Đứng ở khía cạnh khác, PGS.TS Trần Thị Tâm Đan băn khoăn gần 30 năm đổi mới nhưng ngành giáo dục chưa bao giờ đặt vấn đề đổi mới đào tạo giáo viên ở các trường sư phạm thì làm sao đổi mới CT, SGKPT.

Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Vinh Hiển cho biết hiện có rất nhiều ý kiến khác nhau về CT, SGK. Kể cả giáo dục toàn diện cũng có những ý kiến khác nhau. Do đó, nhiệm vụ của ngành trong thời gian tới là phải thống nhất được các cách nhìn, hiểu sao cho đồng nhất về CT, SGK. Bên cạnh đó, Thứ trưởng Hiển cũng cho biết ngành sẽ cố gắng sắp tới thực hiện đổi mới CT, SGK phải đồng bộ các yếu tố từ các trường sư phạm, phổ thông, quản lý, cơ sở vật chất… Để làm được vấn đề này cần có hệ thống văn bản pháp quy quy định việc viết CT, xây dựng CT, tổ chức biên soạn SGK, kiểm định như thế nào để bảo đảm tính đồng bộ từ quản lý đến chuyên môn; đồng bộ từ lớp 1 đến 12. Thứ trưởng Bộ GD-ĐT cũng khẳng định không thể ban hành CT chính thức trước SGK. CT có thể làm trước SGK nhưng khi ban hành phải cùng lúc. Thứ trưởng Hiển còn cho biết thêm CT phải đồng bộ mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy và học, phương pháp kiểm tra đánh giá… Làm CT coi trọng cách dạy hơn là truyền đạt nội dung, coi trọng dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp.

PGS.TS Trần Thị Tâm Đan cũng cho rằng phần lớn các trường phổ thông không đủ điều kiện thực hiện giáo dục toàn diện. Chính phủ cần có chỉ đạo UBND các cấp xây dựng cơ sở vật chất cho đổi mới CT, SGK như thế nào vì đây là phần việc ngoài Bộ GD-ĐT. Trong khi đó, GS. Nguyễn Đức Chính (Trường ĐH Giáo dục - ĐH Quốc gia Hà Nội) lại cho rằng để đổi mới CT, SGK thành công, cần đổi mới hoàn toàn cách kiểm tra, đánh giá. Vì cách kiểm tra, đánh giá như hiện nay đang trở thành gánh nặng với người học, xã hội. Đánh giá phải vì sự tiến bộ của người học chứ không phải xem người học được gì. Còn GS. Đào Trọng Thi cảnh báo nếu chúng ta xây dựng CT một bộ SGK vượt trên khả năng đáp ứng các điều kiện bảo đảm chất lượng thì chắc chắn là không thể thực hiện thắng lợi được CT, SGK đó và chất lượng giáo dục có thể sẽ không như mong đợi. GS. Thi khẳng định, cần phải chuẩn bị các điều kiện về cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên để có thể thực hiện tốt được CT, SGK mới. Ngược lại CT thiết kế phải phù hợp khả năng thực tế về cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên. Có thể CT tiên tiến nhưng đội ngũ chưa dạy được, cơ sở vật chất chưa đáp ứng được thì cuối cùng cái mà học trò nhận được vẫn chưa phải những kỹ năng, năng lực mong muốn. Vì vậy đợt đổi mới CT, SGK tới cần làm một cách toàn diện, hệ thống gồm tất cả các yếu tố để bảo đảm chất lượng. Bên cạnh xây dựng CT, SGK tốt cũng phải quan tâm đến các điều kiện khác để có thể thực hiện tốt nhất mục tiêu đề ra.

Nghiêm Huê