Thứ năm, 14/6/2018, 21h16

Dạy liên môn toán - vật lý

Mc dù gia toán và vt lý có mi quan h vi nhau v kiến thc ca mt s ch đ, tuy nhiên không phi giáo viên b môn nào cũng biết tích hp liên môn trong quá trình ging dy hai môn này đ có hiu qu tt hơn.

Hc sinh lp 12 đang làm bài tp môn toán. Ảnh: Y.Hoa

Nội dung khái niệm liên môn có thể được giải thích theo nhiều cách khác nhau. Theo báo cáo tổng kết Hội nghị quốc tế về liên môn trong dạy học phổ thông của UNESCO năm 1989, về mặt khoa học luận, khái niệm liên môn có thể xem như đề cập sự kết hợp của nhiều môn học. Các môn học này tham gia vào một nhiệm vụ chung cho phép nảy sinh và tiến triển kiến thức mới bởi sự kết hợp của chúng.

Vai trò ca liên môn tích hp

Đối với cấp độ tương tác giữa các môn học, liên môn đảm bảo sự cân bằng trong ảnh hưởng các môn học được giữ lại. Đây là sự kết hợp giữa những môn học khác nhau đối với các vấn đề mà tính phức tạp của chúng chỉ có thể được giải quyết bởi sự hội tụ và kết nối chặt chẽ của nhiều quan điểm khác nhau. Như vậy, trong dạy học liên môn chúng ta khảo sát một chủ đề, vấn đề hoặc đề tài bằng cách sử dụng phương pháp và ngôn ngữ riêng của nhiều môn học nhưng cùng nhằm vào mục đích phát triển quá trình học tập trong mỗi môn. Sự liên môn trong dạy học có thể thực hiện theo những con đường khác nhau như: thiết lập mối liên hệ giữa các vấn đề ở trường học; nghiên cứu những chủ đề ở một môn học hoặc những chủ đề tạo nên các vấn đề của thực tế cuộc sống. Ngoài ra còn khuyến khích sự tìm tòi nghiên cứu của học sinh theo những mối quan tâm cá nhân của các em; giảng dạy những khái niệm và phương pháp chung được thực hiện trong các tình huống liên quan đến nhiều môn học khác nhau và không thuộc về một môn học đặc biệt; giảng dạy và truyền đạt một cách có hệ thống những phương pháp suy nghĩ và hành động trong một tập hợp lớn các tình huống. Để thực hiện dạy học liên môn, về mặt thực hành có thể tập hợp học sinh theo nhóm làm việc với mong muốn xóa bỏ hay dần vượt qua ranh giới của các môn học. Đồng thời cần kết nối và mở rộng một cách có hệ thống những hoạt động học thông qua các cuộc thi, hoạt động xã hội cả ở trong và ngoài trường học.

Lấy một ví dụ về liên môn giữa toán và vật lý đối với chủ đề vectơ. Khái niệm vectơ được trình bày trong sách giáo khoa Hình học lớp 10 và lớp 12 đồng thời cũng xuất hiện rất nhiều ở môn vật lý xuyên suốt từ lớp 8 đến lớp 12. Như vậy hoàn toàn có thể dạy học liên môn toán - vật lý đối với chủ đề vectơ. Sách giáo khoa Hình học lớp 10 còn chỉ rõ: “Ở chương trình lớp 10 vectơ sẽ áp dụng để chứng minh các hệ thức lượng trong tam giác và đường tròn. Ngoài ra các kiến thức về vectơ sẽ được áp dụng trong vật lý như: vấn đề tổng hợp lực, phân tích lực theo hai thành phần, cộng sinh ra bởi một lực (sách giáo khoa Hình học 10 bộ Nâng cao, trang 5). Vậy trong thực tế dạy học của giáo viên toán và vật lý, mối liên hệ liên môn này được khai thác như thế nào?

Các gii pháp khc phc

Trong thực tế, hầu hết giáo viên dạy toán rất ít liên hệ với kiến thức vật lý khi giảng dạy vectơ với lý do là không am hiểu về bộ môn khác sợ dẫn đến sai sót. Mặt khác đề thi toán không có phần liên hệ với vật lý. Việc trao đổi giữa giáo viên toán và vật lý về mối liên hệ giữa hai môn học cũng rất ít xảy ra ở trường phổ thông bởi nhiều lý do khách quan khác nhau. Đó cũng là tình trạng của giáo viên dạy vật lý rất ít quan tâm đến mối liên hệ liên môn với toán và sự trao đổi giữa giáo viên ở hai môn học về chương trình, kiến thức vectơ hầu như ít xảy ra. Đây là lý do sự tương ứng và ngắt quãng giữa toán - vật lý liên quan đến khái niệm vectơ không được giáo viên toán tính đến trong dạy học. Đồng thời, việc trao đổi chuyên môn với giáo viên vật lý cũng không được thực hiện. Vì vậy, giáo viên toán rất ít khi đưa ra những bài toán vật lý nói chung và những bài toán liên quan đến vectơ nói riêng trong quá trình dạy học của mình. Đối với giáo viên vật lý, họ cũng chỉ thấy mối liên hệ liên môn với toán vì trong quá trình dạy học có sử dụng đến các kiến thức toán như một công cụ. Từ đó có thể đi đến kết luận: toán và vật lý là hai môn học tách rời. Các giáo viên bộ môn không có sự hợp tác làm việc trao đổi qua lại để tạo ra sự gắn kết giữa hai môn học. Như vậy việc dạy học liên môn chưa được giáo viên toán và vật lý quan tâm.

Dạy học liên môn và mô hình hóa cho phép học sinh hiểu được mối quan hệ giữa toán học với các môn khoa học khác với cuộc sống xung quanh, từ đó làm cho các em thấy ý nghĩa của việc học các tri thức toán. Thông qua dạy học liên môn, học sinh được trang bị và rèn luyện khả năng sử dụng toán như một công cụ để giải quyết các vấn đề, qua đó giúp các em thấy được vai trò của toán học trong thực tế. Để có thể thúc đẩy việc dạy học liên môn ở trường phổ thông, chúng tôi thiết nghĩ cần đẩy mạnh một số giải pháp như: trước hết, cần bồi dưỡng cho giáo viên về dạy tích hợp liên môn để họ nắm rõ cơ sở lý thuyết cũng như quy trình thiết kế một tình huống dạy học tích hợp liên môn. Từ đó họ có thể vận dụng vào thực tế dạy học của mình. Bên cạnh đó, xây dựng các chủ đề tích hợp liên môn để làm nguồn tư liệu cho giáo viên tham khảo và sử dụng. Đồng thời tổ chức nghiên cứu bài học cho giáo viên toán và giáo viên các bộ môn khác. Giáo viên các bộ môn có thể cùng làm việc với nhau, trao đổi về các môn học và sự liên môn của chúng, cùng soạn thảo chủ đề, bài dạy…

TS. Nguyn Th Nga
(Khoa Toán - Tin hc,
Trư
ng ĐH Sư phm TP.HCM)