ThS.BS Trân Đại Quỳnh Vân (Khoa Tim Mạch, BV Pháp - Việt TP.HCM) cho biết, từ mảng vữa xơ gây nên huyết khối tắc mạch tại chỗ hoặc di chuyển gây tắc mạch não, bệnh hẹp động mạch cảnh là một trong các nguyên nhân quan trọng gây đột quỵ nhồi máu não và cơn thiếu máu não thoáng qua.
 |
| Sơ đồ bệnh nhân bị hẹp động mạch cảnh (ảnh do BV cung cấp) |
Tuy nhiên, nếu biết cách phòng ngừa thì không ít bệnh nhân đã ngăn chặn và điều trị thành công bệnh hẹp động mạch cảnh vô cùng nguy hiểm này.
Cái chết bất ngờ
Đã ngoài 80 tuổi sức khỏe ông Hồ Sĩ Bính, ngụ ở P.Phú Thuận, Q.7 tuy yếu nhưng vẫn chưa có biểu hiện gì xấu. Ngoài sinh hoạt bình thường hàng tuần ông còn có thú theo bạn bè ra vùng ngoại ô Nhà Bè, Cần Giờ đi câu cá giải trí. Tuy nhiên thời gian gần đây, đôi lúc ông ăn cơm hay bị rơi đũa, đi đứng có vẻ chậm hơn. Thế rồi một lần ông có triệu chứng đột quỵ. Sau khi vào BV Pháp Việt, ông được các BS chẩn đoán đột quỵ nhồi máu não mà nguyên nhân là do hẹp động mạch cảnh. Do tuổi cao sức yếu nên ông Bính phải nằm viện hơn 1 tháng sức khỏe mới dần hồi phục. Tuy nhiên, không phải ai cũng qua khỏi như ông Bính.
BS Quỳnh Vân trao đổi: “Là động mạch lớn nhất có nhiệm vụ cung cấp máu cho não bộ, động mạch cảnh xuất phát từ động mạch chủ ở trong ngực đi lên 2 bên cổ và sau đó chia nhánh vào trong sọ nên có 2 phần: ngoài sọ và trong sọ”. Theo BS Vân, hẹp động mạch cảnh là tình trạng lòng động mạch cảnh bị thu hẹp lại do mảng xơ vữa phát triển dày lên từ thành mạch. Khi mảng xơ vữa dày lên làm cản trở dòng máu não nên lưu lượng dòng máu não cũng giảm. Mảng xơ vữa chính là “thủ phạm” có thể gây nên huyết khối tắc mạch tại chỗ hoặc di chuyển gây tắc mạch não. BS Vân đã đưa ra hình ảnh để so sánh lòng động mạch cảnh giống như một ống nước khi có các lớp cặn bám vào nhiều thì sẽ làm tắc dòng nước chảy vì thì lưu lượng nước sau đó sẽ bị giảm và chảy yếu hơn nhiều. Cũng vì do dòng máu nuôi não bị tắc đột ngột nên làm cho tế bào não bị chết và sau đó không thể hồi phục lưu thông trong thời gian 6 đến 8 giờ.
Điều khiển những yếu tố nguy cơ
| Theo thống kê, cứ 2 giây đồng hồ trên thế giới lại xảy ra 1 trường hợp đột quỵ não. Hàng năm trên thế giới có khoảng 16 đến 17 triệu người mắc tai biến mạch máu não và có tới 6 triệu trường hợp qua đời vì đây là căn bệnh đứng thứ hai về nguyên nhân gây tử vong. Rõ ràng một con số không hề nhỏ. |
Thực tế cho thấy, triệu chứng thần kinh khi bị nhồi máu não phụ thuộc vào vị trí kích thước động mạch bị tắc giống như trường hợp của 2 bệnh nhân đã nói trên. Đang ngồi bình thường bỗng nhiên hôn mê, lú lẫn mà biểu hiện rõ nhất là không nhận diện được người quen khó nói chuyện và giao tiếp bình thường như trước đây. Ở mức độ nhẹ thì bệnh nhân đi lại chậm chạp, nói năng tiếng được tiếng mất dù vẫn ý thức được một cách bình thường. Khi gặp phải mức độ nặng thì người bệnh liệt nửa mặt mà thấy rõ nhất là: uống nước bị rớt ra ngoài, méo miệng. Có khi đang đứng thì bị té ngã, đồ vật đang cầm trên tay không chắc, bị rớt lúc nào không hay sau đó bị liệt nửa người thường được gọi là “bán thân bất toại” vì một nửa người không cử động được. Lúc này bệnh nhân chủ yếu nằm hoặc ngồi một chỗ nói khó khăn hoặc không nói được mà dân gian gọi là “cấm khẩu”.
Đối với anh Hòa, cơn thiếu máu não thoáng qua tuy phục hồi nhanh sau đó nhưng người nhà vẫn không được bỏ qua mà phải theo dõi thường xuyên vì đây chính là dấu hiệu cảnh báo cơn đột quỵ nặng sau đó có thể diễn ra trong “thì tương lai” với tỷ lệ 30 đến 40% bệnh nhân. Theo lời khuyên của mọi người nên gia đình sau đó vẫn đưa anh Hòa đến BV Đa khoa Đồng Nai để chẩn đoán xác định tiếp và điều trị kịp thời.
Triệu chứng đột quỵ nhồi máu não được Tổ chức Y tế thế giới xác định qua thuật ngữ: FAST. Đây là từ viết tắt của 4 triệu chứng và yêu cầu điển hình thường xảy ra trong đột quỵ nhồi máu não: méo mặt (Face), yếu tay (Arm), nói khó (Speech), nhanh chóng tới BV (Time). Ngoài uống thuốc, đặt sten động mạch chủ và phẫu thuật trong điều trị, “công thức một bài thuốc” phòng ngừa vẫn là thay đổi lối sống tích cực. Vì thế một câu hỏi được đặt ra là: “Tôi phải làm gì vì tôi không muốn đột quỵ xảy ra với tôi và người thân”? Câu trả lời phụ thuộc vào “người trong cuộc” chứ không ai khác mà theo BS Quỳnh Vân có 4 nguyên tắc đầu tiên chúng ta phải thực hiện: Luyện tập thể dục thường xuyên, ăn uống đúng cách, duy trì cân nặng lý tưởng, kiểm soát các yếu tố nguy cơ như: tiểu đường, tăng huyết áp, tăng cholesterol máu, ngưng hút thuốc lá. Tuy nhiên cũng có trường hợp người trẻ tuổi dù kiêng cữ hay hút thuốc lá vẫn bị đột quỵ mà người cao tuổi lại chưa hề mắc phải. Đó là do yếu tố nguy cơ không thể điều khiển được như yếu tố di truyền, thể trạng, yếu tố gen hoặc do đột biến gen.
Phương Đăng