Say nắng và cách phòng chống hiệu quả

Không chỉ gây mệt mỏi, hoa mắt chóng mặt..., say nắng còn có thể gây đột quỵ, nếu không xử trí kịp thời có thể để lại các di chứng thần kinh không hồi phục và tử vong.

Theo các chuyên gia y tế, một số tình huống dễ dẫn tới say nắng là: công nhân làm việc ở môi trường nóng bức kéo dài (hầm mỏ) và không uống đủ nước, vận động trong thời tiết nóng bức kéo dài (đạp xe đường trường), không uống đủ nước; người già sống trong nhà kín không có điều hòa trong mùa hè nóng bức, trẻ em bị bỏ quên trong xe đậu dưới trời nắng...

Say nắng hay say nóng là một hội chứng đặc biệt, xảy ra khi có đủ hai điều kiện: ở trong môi trường có nhiệt độ cao trong thời gian kéo dài, kèm theo tình trạng mất nước toàn thân nghiêm trọng. Cơ thể con người có cơ chế điều hòa nhiệt độ giữ cho thân nhiệt ổn định ở mức 37OC. Việc mất nước đáng kể làm cho các cơ chế điều hòa này không hiệu quả và trung tâm điều hòa nhiệt bị rối loạn hoạt động. Cơ thể mất khả năng kiểm soát thân nhiệt. Khi thân nhiệt tăng cao, tất cả các cơ quan điều hòa chủ yếu khác của cơ thể sẽ bị ảnh hưởng nhanh chóng. Thông thường, say nắng/nóng xảy ra khi nhiệt độ cơ thể tăng đến mức khoảng 40,5OC.

Ở giai đoạn đầu, bệnh nhân chỉ bị những triệu chứng nhẹ thể hiện tình trạng mất sức, mệt mỏi do nóng gây ra. Các triệu chứng này liên quan đến hai cơ chế: mất nước nhẹ (khát nước, mệt mỏi, nhức đầu, chóng mặt, nước tiểu sậm, tim đập nhanh, da tái nhợt, thở nhanh) và mất điện giải (nôn ói, vọp bẻ, lơ mơ, thay đổi hành vi). Nếu không can thiệp ngay, bệnh sẽ diễn tiến nặng, choáng do nóng. Ở giai đoạn này, thân nhiệt tăng cao hơn 40,5OC, kèm theo hôn mê, co giật và có thể trụy tim mạch.

Bất cứ ai cũng có thể bị say nắng, nhưng riêng ở một số người nguy cơ này thường rất cao? Lý do tại sao? Về vấn đề này, TS-BS Võ Xuân Quang - Phòng khám đa khoa quốc tế Yersin (TP.HCM) cho biết: do cơ chế sinh bệnh của say nắng/nóng là mất khả năng điều hòa thân nhiệt trong điều kiện mất nước toàn thân nghiêm trọng, nên một số đối tượng sau rất dễ bị say nắng hơn người khác:

- Trẻ em, đặc biệt trẻ dưới 4 tuổi (do khả năng dự trữ nước trong người quá thấp nên tình trạng mất nước diễn ra nhanh hơn. Mặt khác, trung tâm điều nhiệt ở trẻ giai đoạn này chưa thật ổn định).

- Người già, đặc biệt trên 65 tuổi (do chức năng hô hấp, tuần hoàn bị suy giảm, đồng thời trung tâm điều nhiệt cũng dễ bị ảnh hưởng hơn. Mặt khác, người già thường có những bệnh mãn tính đi kèm và hay sử dụng nhiều loại thuốc). Tất cả những yếu tố trên dẫn đến hậu quả chung là khiến người già kém thích nghi hơn so với người trẻ. Yếu tố nguy cơ còn tăng cao nếu là người cao niên sống đơn độc trong những ngôi nhà không có điều hòa tốt.

- Người mắc một số bệnh (tim, phổi, thận, béo phì, suy dinh dưỡng, cao huyết áp, tiểu đường, bệnh tâm thần, thiếu máu hồng cầu liềm, nghiện rượu, đang bị sốt do bất kỳ nguyên nhân nào) và một số thuốc (kháng histamin, thuốc giảm cân, lợi tiểu, an thần, thuốc chống động kinh, các thuốc tim mạch như chặn beta và co mạch, thuốc chống trầm cảm, các chất gây nghiện như cocain methaphetamin) cũng đi kèm với việc tăng rủi ro cho say nóng/nắng.

Khi gặp trường hợp bệnh nhân say nắng, say nóng, cần chuyển ngay vào chỗ mát, thoáng gió, cởi bỏ bớt quần áo, cho uống nước mát có pha muối, chườm lạnh bằng khăn mát hoặc nước đá ở những vị trí có động mạch lớn như nách, bẹn, cổ. Việc tiến hành giúp bệnh nhân hạ nhiệt cũng vô cùng quan trọng và cần thiết. Nếu bệnh nhân hôn mê không uống được nước hoặc nôn liên tục, sốt tăng liên tục, kèm các triệu chứng đau bụng, đau ngực, khó thở cần nhanh chóng chuyển đến cơ sở y tế gần nhất. Trong trường hợp sốt cao có thể dùng paracetamol để hỗ trợ hạ sốt. Nếu có co giật phải dùng các thuốc chống co giật.

Nếu cấp cứu không kịp thời, bệnh nhân say nắng, say nóng dễ mắc các biến chứng nghiêm trọng như tụt huyết áp, tăng men tim, thủng cơ tim, phù phổi, sặc, suy thận cấp, hoại tử ống thận cấp, hạ đường huyết, tăng uric máu, rối loạn đông máu, chết não; thậm chí giai đoạn nặng, bệnh nhân có thể tử vong trong vài phút. Nói chung, say nóng/ nắng là một vấn đề nguy hiểm.

Theo khuyến cáo của các bác sĩ, để tránh không bị say nóng, say nắng trong điều kiện thời tiết hiện nay, mọi người cần chú ý các bản tin thời tiết, các dự báo về những đợt nắng nóng để có biện pháp đối phó phù hợp.

Mặc đồ mỏng, màu sáng, rộng rãi và mang nón rộng vành nếu dự định ở lâu ngoài trời. Dùng kem chống nắng với độ SPF trên 30. Uống nhiều nước, ít nhất 8 ly nước mỗi ngày. Nếu có điều kiện, thay một phần nước lọc bằng các loại nước có điện giải (các loại nước uống thể thao). Chú ý tình trạng sức khỏe của bản thân nếu phải tập luyện hay làm việc ngoài nắng nóng kéo dài (uống khoảng 750 ml nước 2 giờ trước khi bắt đầu, tiếp tục uống 250 ml mỗi 20 phút vận động, ngay cả khi không cảm thấy khát). Nếu không thật sự cần thiết, hủy các vận động vào ngày nắng nóng hoặc chờ lúc trời mát. Theo dõi màu sắc nước tiểu. Nếu nước tiểu sậm màu, chứng tỏ là đang thiếu nước, cần bổ sung. Kiểm tra cân nặng trước và sau khi vận động. Việc sụt cân nhanh cũng chứng tỏ đang thiếu nước. Tránh dùng cà phê và rượu trước khi vận động/đi làm vì cả hai sẽ làm tăng thêm tình trạng mất nước. Nếu nhà không có máy điều hòa hay thông khí tốt, nên ra ngoài và đến những nơi có điều hòa khoảng 2 giờ (siêu thị, nhà sách chẳng hạn), tốt nhất là vào những giờ nóng nhất trong ngày. Chú ý mở các cửa số để tạo lưu thông không khí trong nhà...