Trao đổi với phóng viên, GS Nguyễn Minh Thuyết, Tổng chủ biên Chương trình giáo dục phổ thông mới, đồng thời cũng là giáo sư nghiên cứu về ngôn ngữ học, nêu quan điểm: “Điều này là rất cần thiết vì hiện có nhiều quy định tương đối “vênh” nhau về chính tả”. Bản thân Bộ GD-ĐT từ năm 1984 - 2003 cũng có tới 3 quyết định khác nhau về chính tả trong chương trình - sách giáo khoa (SGK). Chưa kể còn có 2 văn bản quy định của Văn phòng Chính phủ và Bộ Nội vụ về chính tả trong các văn bản hành chính…
Viết tên riêng tiếng việt ra sao ?
Dự thảo quy định về chính tả trong chương trình - SGK giáo dục phổ thông mới của Bộ GD-ĐT đặt ra những quy định cụ thể, được sử dụng thường xuyên. Ví dụ, cách viết tên người, tên địa lý VN và nước ngoài.
Cụ thể, dự thảo nêu: Đối với tên người, tên địa lý tiếng Việt và các ngôn ngữ đơn tiết: Viết hoa chữ cái đầu của mỗi âm tiết tạo thành tên. Ví dụ, Triệu Thị Trinh, Trần Quốc Tuấn… Đối với tên người, tên địa lý trong các ngôn ngữ đa tiết, viết hoa chữ cái đầu của mỗi bộ phận tạo thành tên; nếu bộ phận đó gồm nhiều âm tiết thì dùng gạch nối để nối các âm tiết. Ví dụ, Y Bih A-lê-ô, Y Blok Ê-ban, Sê-rê-pôk, E-a Đrăng… Đối với tên người, tên địa lý được cấu tạo bằng cách kết hợp danh từ riêng với bộ phận vốn không phải là danh từ riêng (danh từ chung, số từ, từ chỉ phương hướng), tùy trường hợp, được viết theo quy tắc áp dụng cho ngôn ngữ đơn tiết hoặc đa tiết. Ví dụ, Đồ Chiểu, Đề Thám, A-ma Thuột, Biển Đông, Hồ Gươm, (huyện) Chợ Mới, (huyện) Krông A-na, (vùng) Nam Trung Bộ...
Đối với tên các thiên thể (sử dụng với tư cách thuật ngữ thiên văn học, khoa học trái đất), tên các năm âm lịch, tên các dân tộc, tùy trường hợp, viết theo quy tắc áp dụng cho ngôn ngữ đơn tiết hoặc đa tiết. Ví dụ, Mặt Trời, Trái Đất, Mặt Trăng, Sao Kim; Ất Mùi, Quý Tỵ; (dân tộc) Hà Nhì, (dân tộc) Ba-na... Đối với những tên riêng còn lại: Viết hoa chữ cái đầu của mỗi từ hoặc cụm từ có tác dụng phân biệt tên riêng đó với những tên riêng khác. Ví dụ, tên các ngày lễ tết: Nguyên đán, Mbang Ka-tê; tên các cơ quan, tổ chức, đơn vị: Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Trường Tiểu học Trần Văn Ơn, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội...;tên các văn bản quy phạm pháp luật: Luật Giáo dục, Luật Hôn nhân và Gia đình...; tên các huân chương, huy chương, danh hiệu, giải thưởng: Huân chương Lao động, Huy chương Vàng, Anh hùng Lao động, Nghệ sĩ Nhân dân, Giải thưởng Sáng tạo...; tên các ngành, các môn học, chuyên ngành khoa học: (ngành) Giáo dục, (môn) Lịch sử, (chuyên ngành) Di truyền học...
Dự thảo cũng nêu những trường hợp viết hoa những từ ngữ không phải tên riêng. Ngoài viết hoa chữ cái đầu câu, đầu dòng, còn viết hoa chữ cái đầu của tên chương, mục, bài… Viết hoa tu từ để tỏ thái độ quý trọng đối với người hoặc sự vật nhất định, có thể viết hoa chữ cái đứng đầu danh từ chung hoặc xưng hô chỉ người hoặc sự vật đó. Ví dụ, Tổ quốc, Chủ tịch, Tổng thống, Mẹ, Thầy, Người, Ông…
Phiên âm tên nước ngoài thế nào ?
Theo dự thảo, trong trường hợp tên người, tên địa lý nước ngoài được dịch nghĩa hoặc phiên âm qua âm Hán Việt thì viết hoa chữ cái đầu của mỗi âm tiết. Ví dụ: Đỗ Phủ, Lỗ Tấn, Đại Tây Dương; Ba Lan, Hy Lạp...
Các trường hợp khác sẽ phải viết nguyên dạng, nếu đó là tên viết bằng chữ Latin, ví dụ: Victor Hugo, Albert Eistein, Paris...; chuyển tự sang chữ Latin nếu đó là tên viết bằng các chữ ghi âm không phải chữ Latin, ví dụ: Volga, Moskva... trong trường hợp không chuyển tự được thì viết như cách viết trong tiếng Anh, ví dụ: Tokyo, Cleopatra...
Trong trường hợp tên riêng liên quan đến nhiều nước thì dùng tên gọi phổ biến nhất hoặc một tên gọi phù hợp với ngữ cảnh cụ thể. Trường hợp tên riêng đã quen sử dụng theo một hình thức phổ biến có tính quốc tế thì giữ cách viết thông dụng, không viết như nguyên ngữ. Ví dụ, viết tên nước có thủ đô Budapest làHungary, không viết là Magyarország.
Tuy nhiên, dự thảo có quy định riêng đối với SGK ba lớp đầu cấp tiểu học (lớp 1, 2 và 3). SGK các lớp này sử dụng hình thức phiên âm, có gạch nối để nối các âm tiết trong cùng một bộ phận tạo thành tên; ví dụ: Tô-mát Ê-đi-xơn, Mát-xcơ-va, Tô-ky-ô… Đối với SGK lớp 4 và lớp 5, bên cạnh tên riêng được phiên âm có tên nguyên dạng hoặc chuyển tự đặt trong ngoặc đơn; ví dụ: Tô-mát Ê-đi-xơn (Thomas Edison), Mát-xcơ-va (Moskva), Pa-ri (Paris), Tô-ky-ô (Tokyo).
Theo GS Thuyết, sắp tới, khi thực hiện nghị quyết của Quốc hội cho phép thực hiện nhiều bộ hoặc nhiều cuốn SGK do các tổ chức, cá nhân đứng ra biên soạn, nếu không có quy định thống nhất về chính tả trong chương trình, SGK thì sẽ dễ dẫn tới tình trạng mỗi bộ/cuốn SGK do các nhóm tác giả khác nhau biên soạn sẽ có quy chuẩn khác nhau về chính tả, gây khó khăn, lúng túng cho các nhà trường, giáo viên và người học trong quá trình dạy và học.