Báo cáo nghiên cứu về lao động trẻ em ở 8 tỉnh, thành phố của Tổ chức ILO và Viện Khoa học lao động và xã hội cho thấy: số lượng trẻ em sau khi tốt nghiệp THCS bỏ học khá nhiều. Các em đều có nguyện vọng được đào tạo nghề, nhất là trẻ em sau khi tốt nghiệp THCS do hoàn cảnh, điều kiện kinh tế khó khăn và các trường THPT thường ở cách xa địa điểm các em sinh sống.
Bỏ lửng việc hướng nghiệp cho học sinh trung học
Đối với trẻ phải lao động sớm, phần lớn bị hạn chế rất nhiều về trình độ văn hóa, sức khỏe. Bởi vậy, nếu cho các em học những nghề yêu cầu trình độ văn hóa nhất định để có được việc làm tốt hoặc khá theo nhu cầu của thị trường lao động thì thường LĐTE không đủ điều kiện theo học. Mặt khác, nhiều địa phương tổ chức các khóa đào tạo nghề chưa sát thực với nhu cầu của các em khiến việc đào tạo trở nên hình thức và lãng phí. Ví dụ điển hình là TP.HCM đã từng đề ra những giải pháp dạy nghề cho trẻ em đường phố, trẻ em tự làm để các em có thể trở về quê tìm việc. Nghiên cứu của Tổ chức Lao động quốc tế và Viện Khoa học lao động và xã hội cuối năm 2009 tại TP.HCM cho thấy: Ở đây có đào tạo nghề nhưng chỉ phổ biến các lớp dạy nghề phù hợp với thị trường lao động của thành phố (như nghề quấn dây động cơ điện, khoan giếng nước ngầm, điện lạnh, may công nghiệp, chăm sóc sắc đẹp, nấu ăn...). Những nghề này dễ kiếm việc ở thành phố nhưng lại không dễ ở nông thôn. Vì vậy dù sau khi về quê, các em cũng không thể tìm được việc làm phù hợp và lại quay lại thành phố.
Một điều hết sức quan trọng là việc giáo dục định hướng nghề nghiệp cho trẻ em, đây là nhiệm vụ của nhà trường phổ thông. Trẻ em phải được giáo dục định hướng nghề nghiệp ở cấp THCS và sau khi tốt nghiệp THPT, các em phải được học một nghề cụ thể. Tuy nhiên, trong những năm qua, hoạt động này chưa hiệu quả, nên hầu hết trẻ em sau khi tốt nghiệp THPT chưa thể làm được một nghề cụ thể nào, thậm chí việc lựa chọn nghề nghiệp vẫn mang tính tự phát, đi theo nhau,… Cùng đó, đơn vị khác cũng có nhiệm vụ giáo dục hướng nghiệp cho thanh thiếu niên là các trung tâm giới thiệu việc làm, dạy nghề cho thanh thiếu niên. Thế nhưng theo Tổ chức ILO cả 8 tỉnh/ thành phố điều tra, số lượng các cơ sở này còn rất thiếu và phân bổ chưa hợp lý, thường chỉ tập trung ở các khu vực thành thị. Vì vậy số lượng thanh thiếu niên được tiếp cận giáo dục định hướng nghề nghiệp rất ít, đặc biệt là ở vùng nông thôn, vùng xa.
Giảm thiểu lao động trẻ em di cư
Việc kéo các cơ sở dạy nghề địa phương vào cuộc, khuyến khích đào tạo nghề từ thiện, đó là kinh nghiệm khá thành công của xã Thạch Trung (Hà Tĩnh). Ông Đặng Đình Phong - Phó chủ tịch xã cho biết: “Năm 2008, xã tự tổ chức một khóa đào tạo nghề cho 7 em thuộc con em gia đình khó khăn, các em đã nghỉ học hoàn toàn và đi bán hàng rong, phụ hồ, đào hố trồng cây... những công việc hết sức vất vả đối với các em. Chúng tôi tự thấy phải giúp đỡ những trường hợp này và đã gửi các em vào học nghề tại một cơ sở sửa chữa xe gắn máy của tư nhân để dạy nghề cho các em... Sau 6 tháng học nghề, các em đã được nhận vào làm thợ sửa chữa tại các cơ sở sửa chữa xe máy trên địa bàn với mức lương tốt hơn rất nhiều so với trước đó...”.
Tuy nhiên theo Tổ chức ILO thì vấn đề quan trọng vẫn phải là kiện toàn hệ thống tổ chức, bộ máy làm công tác bảo vệ, chăm sóc trẻ em từ trung ương đến cơ sở, xác định rõ vai trò, trách nhiệm, chức năng, quyền hạn của cơ quan chủ trì và cơ quan phối hợp. Đồng thời phát triển hệ thống dịch vụ bảo vệ trẻ em như các mô hình tư vấn cho trẻ em về pháp luật, về định hướng nghề nghiệp, các trung tâm xã hội cho trẻ em. Đặc biệt có các chính sách cụ thể hỗ trợ đối tượng là lao động trẻ em trong giáo dục, định hướng nghề nghiệp và đào tạo nghề; hỗ trợ về y tế - chăm sóc sức khỏe. Có chính sách hỗ trợ việc làm cho lao động bị mất đất ở các vùng ven nhằm hạn chế lao động di cư ra các thành phố lớn tìm kiếm việc làm, qua đó giảm thiểu lao động trẻ em di cư.
Nghiêm Huê