Đề kiểm tra mở gắn với thực tế đang là xu hướng được ngành giáo dục triển khai mạnh mẽ khi đổi mới giáo dục. Trong bối cảnh dịch bệnh, đề kiểm tra mở càng trở nên phù hợp hơn bao giờ hết khi vừa có thể áp dụng trong kiểm tra trực tiếp, vừa thực hiện trong kiểm trực tuyến, cho phép đánh giá được năng lực của học sinh.
Ngữ liệu trong đề kiểm tra mở phải được chọn lọc
Giáo viên cần “bình tĩnh” khi đổi mới
Là giáo viên chủ động mày mò với cái mới, ThS. Phan Thế Hoài cũng thỉnh thoảng ra đề kiểm tra mở cho học sinh. Gần đây nhất, trước sự kiện Nguyễn Thúc Thùy Tiên - đại diện Việt Nam đăng quang Hoa hậu Hòa bình Quốc tế 2021 đã được sử dụng làm ngữ liệu cho đề kiểm tra môn ngữ văn, với yêu cầu học sinh viết đoạn văn bàn về một trong hai vấn đề: kĩ năng giao tiếp để thành công hoặc vai trò của ngoại ngữ trong thời kì hội nhập quốc tế.
“Với cách ra đề này, tôi thấy học sinh rất hứng thú khi làm bài vì vấn đề mang tính thời sự, phù hợp với tâm lý lứa tuổi của các em và có ý nghĩa giáo dục tích cực. Cùng với đó, học sinh được tự do sáng tạo, vượt ra khỏi khuôn mẫu và giáo viên chấm bài cũng không nhàm chán so với việc ra những đề quy cũ”, thầy Hoài chia sẻ.
Đánh giá một cách bao quát, ThS. Hoài cho rằng việc ra đề mở giúp học sinh hứng thú khi làm bài, phát huy khả năng tư duy, không bị gò bó vào khuôn mẫu và các em cũng ít có cơ hội sử dụng tài liệu trong sách văn mẫu hoặc trên mạng internet. Dù vậy, trong đổi mới kiểm tra, đánh giá, giáo viên phải tuân theo chuẩn kiến thức kỹ năng của chương trình. Ngoài ra, giáo viên phải thật nhạy bén, giỏi chuyên môn và phải thực sự am hiểu tâm lý lứa tuổi học sinh. Đặc biệt là người giáo viên phải bình tĩnh khi đổi mới.
“Ngữ liệu sử dụng trong đề mở có vai trò rất quan trọng để không chỉ thỏa mãn mục tiêu giáo dục, phù hợp với chương trình mà còn hướng học sinh tới các giá trị nhân văn. Do vậy, khi sử dụng ngoài việc chọn lọc ngữ liệu thì cách đặt vấn đề của giáo viên cũng rất quan trọng. Mới đây một trường phổ thông ở TP.HCM ra đề văn trích từ bài hát “Mang tiền về cho mẹ” (của Đen Vâu) với cách đặt vấn đề thể hiện qua một số câu hỏi thì tôi không đồng tình. Chẳng hạn, em có đồng tình với quan điểm của Đen Vâu trong câu “Bài hát hay nhất trần đời là lời mẹ ru giữa trưa nắng hè không”? Học sinh mồ côi mẹ từ nhỏ thì làm sao có được lời ru của mẹ? Thậm chí những bà mẹ 9X không biết ru con, chỉ hát karaoke cho con nghe thì sao? Sao cứ phải là lời ru giữa trưa nắng hè? (học sinh sinh ra ở TP Đà Lạt làm gì có trưa nắng hè?)...”, ThS. Hoài phân tích.
Đồng tình với phương pháp đổi mới trong cách thức ra đề kiểm tra, ThS. Nguyễn Phước Bảo Khôi (giảng viên khoa ngữ văn, ĐH Sư phạm TP.HCM) cho rằng đây là xu hướng trong đổi mới giáo dục. Dù vậy, ThS. Khôi nhìn nhận, cách ra đề kiểm tra mở hiện nay còn gặp phải nhiều bất cập, vẫn còn quá nhiều đề kiểm tra gây tranh cãi. Tuy nhiên, những bất cập này lại xuất phát từ chính giáo viên. Nhiều giáo viên còn chạy theo những xu hướng, hiện tượng “hot” trong xã hội mà “quên” việc đánh giá xu hướng, hiện tượng đó có phù hợp với mục tiêu giáo dục hay không. “Chính cái vội đó cộng với việc bùng nổ thông tin dẫn đến người giáo viên bị mất bình tĩnh, nóng vội, hấp tấp, thiếu kiểm soát trong việc lựa chọn dữ liệu để đưa vào đề kiểm tra”, ThS. Khôi phân tích.
Đừng nghĩ cứ “bắt trend” là thành đề mở
“Không phải cứ bắt trend là thành đề kiểm tra mở”, thầy Võ Kim Bảo (giáo viên ngữ văn, Trường THCS Nguyễn Du, Q.1) thẳng thắn. Theo giáo viên này, giáo viên đừng nhầm lẫn giữa “bắt trend” và đổi mới. Bởi bên cạnh mục đích làm mới công tác kiểm tra đánh giá, làm mới môn học thì đề kiểm tra còn phải đảm bảo rất nhiều yếu tố khác. Trong đó, tính định hướng giáo dục luôn phải là hàng đầu.
Trước quá trình đổi mới thi cử, mỗi giáo viên cũng muốn luyện cho học sinh làm quen với nhiều dạng đề khác nhau để không hoang mang khi tiếp cận các đề thi thực tế. Tuy nhiên, trong quá trình chọn lọc dữ liệu để xây dựng đề kiểm tra thì giáo viên chưa có nhiều kinh nghiệm. “Bắt trend trong đề kiểm tra cũng mang đến những lợi ích nhất định. Rõ ràng nhất là giáo viên thấy được suy nghĩ, thái độ, tâm tư, tình cảm của học sinh trước những vấn đề đó, đồng thời giúp học sinh mở ra, quan tâm đến các vấn đề dư luận xã hội. Tuy nhiên, với điều kiện giáo viên phải khéo léo. Giữa những xu hướng chung của giáo dục, giáo viên phải cẩn trọng, trau dồi chuyên môn để có thể vững vàng tiếp cận những cái mới”, thầy Võ Kim Bảo nhấn mạnh.
Riêng môn văn, giáo viên này cho rằng, đề kiểm tra vẫn cần thiên về yếu tố văn chương, giáo dục. Dù đề mở vẫn cần theo hướng đánh giá kỹ năng, năng lực để học sinh học thực chất, có kỹ năng, không phải học theo kiểu nhồi nhét, học tủ, học vẹt. Việc lựa chọn dữ liệu vào đề thi không đơn giản, nhiều khi với một dữ liệu mở phải lường trước được những tình huống. Muốn vậy, trong quá trình làm đề kiểm tra, giáo viên nên bàn bạc với tổ chuyên môn, cùng thảo luận thống nhất…
Một đề kiểm tra mở môn ngữ văn khiến học sinh thích thú
Trong bối cảnh dịch Covid-19 khi học sinh phải học trực tuyến kéo dài, nhiều giáo viên đánh giá, đề kiểm tra mở sẽ giúp các em “đổi gió”, thích thú hơn với việc học khi trở lại trường. “Nếu đề ra mang tính thời sự liên quan đến dịch bệnh thì giúp học sinh bày tỏ được vấn đề để từ đó có ý thức phòng dịch. Đề ra không liên quan đến dịch bệnh thì giúp các em giải tỏa được căng thẳng, được tự do sáng tạo hơn trong việc làm bài”, ThS. Phan Thế Hoài nhận định.
Tương tự, một cán bộ Sở GD-ĐT TP.HCM cho rằng, đề kiểm tra mở giúp giảm áp lực học tập cho học sinh, để học sinh học thực chất, kiểm tra thực chất, nhẹ nhàng dù là kiểm tra trực tiếp hay trực tuyến. Đề mở sẽ càng có ý nghĩa hơn trong dịch Covid-19 khi học sinh, phụ huynh thấy việc học và thi nhẹ nhàng, không áp lực.
“Mở cũng phải có giới hạn trong đề, giáo viên phải nêu được ra các yêu cầu cụ thể, cách đặt vấn đề phải mang tính giáo dục, hướng tới việc giáo dục học sinh, bám sát theo năng lực, nhận thức của học sinh, nhất là giới hạn kỹ năng năng lực trong khung chương trình của khối lớp. Mọi xu hướng thực tế đưa vào đề phải phù hợp với mục tiêu giáo dục, cần dự tính trước các tình huống có thể phát sinh…”, vị này nhận định.
Yến Khương