Điện ảnh nhà nước đang đứng ở đâu?

Có điều nhìn vào sẽ thấy đây chỉ là cuộc chơi riêng của các nhà sản xuất tư nhân hầu hết ở khu vực phía nam. Lâu nay, đây đã là khu vực sản xuất phim chủ chốt của điện ảnh Việt với số lượng đầu phim chiếm đa số. Theo thống kê của Cục Điện ảnh, có năm khu vực này đã sản xuất tới 40 bộ phim truyện. Một đạo diễn có tiếng hoạt động ở phía bắc là Bùi Thạc Chuyên cũng thẳng thẳn nhìn nhận hoạt động điện ảnh tại phía nam hiện nay chiếm tới 70 - 80%.

Từ nhiều năm nay, mặc dù đã cổ phần hóa nhưng các hãng phim truyện “nhà nước” vẫn duy trì tư duy cũ, tức là chờ dự án đặt hàng phim của nhà nước. Danh sách dự án phim do nhà nước đặt hàng cho đến hết năm 2021 đã được duyệt có Bình minh đỏ (Hãng phim Hội Điện ảnh Việt Nam), Phượng cháy (Công ty cổ phần Phim truyện 1), Cơn giông (Công ty cổ phần phim Giải Phóng). Nhìn vào dễ thấy những đơn vị sản xuất dự án phim đặt hàng này vẫn là hãng phim “nhà nước”.

Mặc dù luật Điện ảnh (cũ) không “đóng” với hãng phim tư nhân, song lại như luật bất thành văn: hầu hết những dự án phim sử dụng ngân sách nhà nước được giao cho hãng phim “nhà nước” (đã được cổ phần hóa). “Với luật Điện ảnh sửa đổi sẽ không có chuyện đó nữa mà bình đẳng hoàn toàn giữa hãng phim nhà nước và tư nhân”, ông Vi Kiến Thành, Cục trưởng Cục Điện ảnh, khẳng định.

Bản thân Cục trưởng Cục Điện ảnh cũng băn khoăn về hoạt động điện ảnh của những hãng phim truyện “nhà nước”. “Các anh trì trệ quá lâu rồi! Cứ đợi nhà nước xem có dự án nào đặt hàng không, còn nhà nước không đặt hàng thì lại kêu nọ kêu kia, không chủ động vận hành, hoạt động, sáng tác. Ngoài Hãng phim Hoạt hình Việt Nam và Hãng phim Khoa học, tài liệu T.Ư được nhà nước bao cấp, còn lại các hãng phim truyện Việt Nam gần như không có hoạt động, dự án nào đáng kể”, ông Vi Kiến Thành thẳng thắn nhìn nhận.

Theo ông Thành, có nhiều nguyên nhân dẫn tới tình trạng này, trong đó có 4 yếu tố chính. Trước hết, những hãng phim “nhà nước” đã trải qua thời gian dài được nhà nước bao cấp; sau này dù được cổ phần hóa nhưng gần như chỉ mang tính hình thức, trong khi vẫn giữ hệ thống, tư tưởng cũ. Hơn nữa, hãng phim hay nhiều nhà làm phim vẫn tìm cách “bao biện” cho sự trì trệ đó khi mặc định “nhiệm vụ” của mình chỉ là làm phim phục vụ chính trị, tuyên truyền, giáo dục, mà không quan tâm đến yếu tố giải trí, hấp dẫn khán giả. Bên cạnh đó, còn có những yếu tố khách quan như các nhà đầu tư hay doanh nghiệp ở phía bắc rất ít quan tâm đến điện ảnh và cũng chưa coi điện ảnh là lĩnh vực có thể tuyên truyền, quảng cáo, đồng thời có thể làm kinh tế. Ngoài ra, khán giả phía bắc có phần khác khán giả phía nam về nhu cầu, cách thức hưởng thụ nghệ thuật thứ bảy; khán giả ở phía nam dễ cuốn vào những hoạt động, sự kiện điện ảnh hơn khán giả phía bắc.

Trao đổi với PV bên lề Đại hội Hội Điện ảnh Việt Nam (nhiệm kỳ 2020 - 2025) diễn ra vào tháng 9 năm ngoái, đạo diễn Bùi Thạc Chuyên nhìn nhận các hãng phim nhà nước hiện nay không hoạt động nhiều nữa, còn Hãng phim Truyện Việt Nam (Công ty cổ phần đầu tư và phát triển phim truyện Việt Nam) thì gần như đã chết, không biết sẽ phải cứu thế nào. “Làm sao để phát triển điện ảnh phía bắc cũng là câu hỏi lớn mà ban chấp hành mới của hội nghĩ đến khi muốn làm gì đó để đóng góp cho đời sống điện ảnh”, ông Chuyên nói. Là một trong những nhà làm phim độc lập và nhà sản xuất phim tư nhân ở phía bắc tích cực hiếm hoi, đạo diễn Lương Đình Dũng cho rằng từ nhiều năm trước, chính sự thích ứng nhanh của nhiều công ty sản xuất phim tư nhân phía nam đã tạo nên đời sống điện ảnh sôi động. Với số lượng phim sản xuất nhiều, nghề làm phim đã thành công việc đủ sống, tạo nên guồng máy chuyên nghiêp. “Ê kíp tham gia làm phim hành động 578 của tôi có tới 70% nhân lực từ trong Nam ra”, ông Dũng nói. “Dù vậy, không phải không có nhà đầu tư chịu chi, chỉ có điều có quá ít dự án đủ chất lượng. Tiền có mà dự án không có thì biết đầu tư cái gì!”, ông Dũng bày tỏ.