Trên thế giới, nhiều phương thức dạy học tiên tiến đã được khai thác, ứng dụng vào dạy học như đào tạo trên máy tính, đào tạo trên web, đào tạo trực tuyến, đào tạo từ xa và những năm gần đây phát triển mạnh hình thức đào tạo thông qua thiết bị di động. Tất cả các hình thức đó tập trung trong một nhà trường góp phần biến đổi một trường học truyền thống thành một trường học hiện đại, được gọi tên là trường học thông minh.
Học sinh Trường THPT Nguyễn Du (TP.HCM) làm bài kiểm tra trên máy tính. Đây là một trong 5 trường được Sở GD-ĐT TP.HCM đề xuất xây dựng mô hình trường học thông minh. Ảnh: Y.Hoa
Trường học thông minh là thuật ngữ khoa học giáo dục được dịch từ tiếng Anh có nguồn gốc từ thuật ngữ “Smart School”. Tuy nhiên, thuật ngữ này trên thế giới có hai hướng tiếp cận khác nhau.
Thứ nhất, Smart School được hiểu là trường học mà nơi đó hướng tới phát triển năng lực trí tuệ của người học, người dạy trong nhà trường. Theo nghiên cứu của Dự án Zero của ĐH Harvard (Mỹ), Smart School hướng tới phát triển năng lực tư duy, năng lực nhận thức của người học và quá trình học tập trong nghệ thuật và các ngành khác. Người học được coi là trung tâm của quá trình giáo dục trong nhà trường, trong đó người học được biểu đạt những nhận thức về thế giới và thể hiện ý tưởng của mình. Nhà trường được xây dựng trên nguyên tắc: người học phải chấp nhận sự phức tạp vấn đề, phải liên tục đối mặt với tình huống phức tạp trong học tập. Ngoài ra, người học phải có kỹ năng để kiên trì trong các tình huống phức tạp như vậy. Thay vì bỏ cuộc khi đối mặt với sự phức tạp, người học trong trường học thông minh sẽ được kích thích bởi những thách thức do sự phức tạp mà mình phải đối mặt. Từ đó, người học sẽ có được các kỹ năng để đối phó với sự phức tạp. Giáo viên cũng được khuyến khích phát huy trí tuệ của mình. Điều này có nghĩa quản lý trường học sẽ sẵn sàng cho phép giáo viên thử nghiệm những ý tưởng mới trong lớp học.
Thứ hai, Smart School được hiểu là trường học mà ở đó gắn với sự ứng dụng của khoa học công nghệ, nhất là công nghệ thông tin - truyền thông. Trường học thông minh sử dụng nền tảng công nghệ như một phương tiện học tập và chương trình giảng dạy được thiết kế sẵn. Những điều kiện dạy học đều đáp ứng các tiêu chuẩn đề ra. Trường học thông minh là một tổ chức học tập có sự sáng tạo về phương pháp giảng dạy, học tập và hệ thống hành chính nhà trường để chuẩn bị cho người học kiến thức xã hội. Theo đó, trường học thông minh theo tiếp cận này đã có ở một số nơi trên thế giới như Anh, New Zealand… và phát triển mạnh mẽ mang tính hệ thống ở Philippines những năm gần đây.
Ý tưởng quan trọng nhất về trường học thông minh liên quan đến quá trình dạy và học. Chương trình giảng dạy của trường học thông minh sẽ phục vụ cho tất cả các cấp độ của người học. Tại đây là nơi mà khái niệm lớp học ảo xuất hiện, những người học tốt sẽ nhanh chóng tiếp cận với nhiều nội dung phức tạp của các giáo trình, trong khi những người học chậm sẽ tiếp tục với các hoạt động đó cho đến khi họ đã học hết nội dung. Các bước đầu tiên hướng tới việc chuẩn bị cho trường học thông minh là bồi dưỡng những kỹ năng cơ bản cho giáo viên như dạy học, học tập, sáng tạo, đánh giá và công nghệ.
Với quan điểm tiếp cận theo hướng ứng dụng công nghệ thông tin - truyền thông trong dạy học, trường học thông minh có một số đặc điểm cụ thể như sau: Việc học tập, đào tạo dựa trên công nghệ thông tin - truyền thông như công nghệ mạng, kỹ thuật đồ họa, kỹ thuật mô phỏng, công nghệ tính toán... Tài liệu học tập và giảng dạy là tài liệu điện tử; các nội dung học tập sử dụng công cụ điện tử hiện đại như máy tính. Sử dụng mạng vệ tinh, internet, intranet..., trong đó nội dung học có thể thu được từ các website, đĩa CD, băng video, audio...; thông qua một máy tính hay ti vi, người dạy và người học có thể giao tiếp với nhau qua mạng dưới các hình thức như email, thảo luận trực tuyến (chat), diễn đàn (forum), hội thảo video... Hiệu quả học tập của trường học thông minh cao hơn nhiều trường học truyền thống do công nghệ thông tin - truyền thông có tính tương tác cao dựa trên multimedia tạo điều kiện cho người học trao đổi thông tin dễ dàng hơn cũng như đưa ra nội dung học tập phù hợp với khả năng và sở thích của từng người.
Có thể thấy, với việc tiếp cận công nghệ, khai thác sử dụng công nghệ thông tin - truyền thông vào trường học, trường học thông minh đã làm thay đổi diện mạo của một trường học truyền thống. Người học trong quá trình học tập trở thành trung tâm trong các hoạt động của nhà trường - chủ động, tích cực chiếm lĩnh thông tin. Thông tin đó là kiến thức, là kỹ năng, là thái độ…
TS. Vũ Xuân Hùng
(Tổng cục GDNN, Bộ LĐ-TB&XH)