Từ một sĩ quan nghiên cứu chiến lược của Lầu Năm Góc, Daniel Ellsberg trở thành người khiến “cả nước Mỹ kinh hoàng” và bị giới cầm quyền Mỹ lúc ấy xem là “người nguy hiểm nhất nước Mỹ” khi ông công bố những tài liệu tuyệt mật phơi bày những dối trá của Chính phủ Mỹ về cuộc chiến tranh Việt Nam.
Ellsberg sinh ngày 7-4-1931, tốt nghiệp ĐH và lấy bằng tiến sĩ kinh tế tại trường ĐH danh tiếng Harvard; có 3 năm phục vụ trong lực lượng thủy quân lục chiến Mỹ.
Tháng 10-1969, Ellsberg bắt đầu sao chụp 7.000 trang tài liệu mật và trao một số trang cho một vài nghị sĩ nhưng không mang lại hiệu quả.
Tháng 3-1971, Ellsberg trao bản sao cho tờ New York Times và từ ngày 13-6 một số nội dung chính của tài liệu tuyệt mật này đã được công bố, tạo ra một cơn chấn động trong dư luận Mỹ. Trong thời gian trốn truy nã, Ellsberg tiếp tục tiết lộ tài liệu cho hơn một chục tờ báo khác đăng tải, ông còn gửi cho Thượng nghị sĩ Mike Gravel để chuyển thành tư liệu âm thanh lưu tại Thượng viện Mỹ.
Ngày 28-6-1971, Ellsberg quyết định ra đầu thú tại Tòa án Liên bang Boston và sẵn sàng đối mặt với bản án phạt tù lên tới 115 năm. Tại thời điểm này phong trào phản chiến lên cao chưa từng thấy, lại xảy ra vụ bê bối “Watergate” khiến Tổng thống Nixon phải từ chức. Dưới áp lực từ nhiều phía, ngày 11-5-1973, tòa án tuyên hủy vụ xét xử và trả tự do cho Ellsberg.
Tất cả những sự kiện trên đã được chính tác giả thể hiện hoàn chỉnh trong cuốn hồi ký chính trị “Tài liệu mật: Hồi ký về cuộc chiến tranh Việt Nam và vụ tiết lộ hồ sơ Lầu Năm Góc” được xuất bản vào năm 2002. Với nhiều tư liệu hay, lối thể hiện chân thực, sinh động, cuốn sách liên tục được nằm trong danh sách Best sellers tại Mỹ và tái bản nhiều lần (ảnh).
Tháng 3-2006, Ellsberg trở lại thăm Việt Nam và được trao kỷ niệm chương “Vì hòa bình hữu nghị giữa các dân tộc”, tôn vinh những cống hiến của ông dành cho Việt Nam.
Với mong muốn được giới thiệu như một tài liệu tham khảo quý, một góc nhìn đa diện về cuộc chiến tranh Việt Nam qua con mắt của chính một người Mỹ tham chiến, NXB Công an nhân dân giữ nguyên nội dung khi chuyển ngữ. Sách hiện đang ra mắt bạn đọc tại Hội sách TP.HCM.
T.Tường