Từ ngày 20-2-2024, Bộ GD-ĐT yêu cầu các bộ sách giáo khoa lớp 5, lớp 9 và lớp 12 đã được Bộ trưởng phê duyệt, triển khai giới thiệu cho các địa phương để giáo viên tham khảo và lựa chọn sách. Các bộ sách này sẽ thực hiện vào năm học mới, bắt đầu từ tháng 9-2024.
Theo tác giả, sách ngữ văn lớp 9 giúp học sinh biết đọc hiểu văn bản theo các thể loại và kiểu văn bản (ảnh minh họa). Ảnh: Y.Hoa
Như thế là đã xong việc biên soạn sách giáo khoa theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 cho cả hệ thống từ tiểu học đến THPT. Việc lựa chọn và triển khai sách của 3 lớp cuối cấp có tầm quan trọng rất lớn, vì liên quan đến việc kết thúc một cấp học và bước vào một cấp học khác. Lớp 5 kết thúc giai đoạn giáo dục nền tảng; lớp 9 kết thúc giai đoạn cơ bản và lớp 12 kết thúc giai đoạn giáo dục theo định hướng nghề nghiệp. Sau mỗi cấp, học sinh phải được đánh giá kết quả của cả cấp học. Học sinh lớp 9 phải thi vào lớp 10 hoặc vào một trường nghề; học sinh lớp 12 phải thi tốt nghiệp THPT, xét tuyển vào các trường ĐH, CĐ...
Với môn ngữ văn, chương trình lớp 9 và lớp 12 sẽ là cơ sở chủ yếu để đánh giá kết quả học tập cuối cấp. Do có đánh giá thường xuyên hàng năm, nên yêu cầu thi kiểm tra cuối lớp 9 và lớp 12, chỉ cần tập trung chủ yếu vào đánh giá chương trình học lớp cuối cấp. Đánh giá năng lực học sinh từ tiểu học đến THPT, môn ngữ văn chỉ tập trung xem xét năng lực đọc, viết, nói và nghe theo các yêu cầu và mức độ khác nhau. Việc đánh giá năng lực đọc, viết ở cuối các cấp không cần dựa vào các nội dung sách giáo khoa cụ thể mà dựa vào mức độ cần đạt của các năng lực ấy. Vì thế giáo viên cần nắm vững các yêu cầu cần đạt về năng lực đọc và viết của lớp 9 và lớp 12 đã được nêu trong chương trình.
Cụ thể: Với lớp 9, về năng lực đọc, học sinh phải biết đọc hiểu văn bản theo các thể loại và kiểu văn bản sau: Truyện thơ Nôm; truyện truyền kỳ, truyện trinh thám; thơ và thơ song thất lục bát, thơ 8 chữ, bi kịch; văn bản nghị luận và văn bản thông tin. Yêu cầu năng lực viết là viết bài nghị luận xã hội (bàn về 1 vấn đề cần giải quyết) và nghị luận văn học (phân tích một tác phẩm văn học). Ngoài ra viết bài kể lại một truyện sáng tạo; thuyết minh một danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử, làm thơ 8 chữ, quảng cáo và tờ rơi. Còn với lớp 12, học sinh phải biết đọc hiểu văn bản theo các thể loại và kiểu văn bản sau: Truyện truyền kỳ, truyện và tiểu thuyết hiện đại, hậu hiện đại; thơ hiện đại, nhật ký, phóng sự, hồi ký; hài kịch; văn bản nghị luận và văn bản thông tin. Yêu cầu năng lực viết là viết bài nghị luận xã hội (bàn về 1 vấn đề liên quan đến tuổi trẻ, bài phát biểu, thư trao đổi) và nghị luận văn học (phân tích tác phẩm và so sánh hai tác phẩm văn học)...
Như thế sách giáo khoa phải tập trung giới thiệu cho học sinh cách đọc các thể loại và kiểu văn bản và cách viết các kiểu bài nêu trên. Cũng như các lớp trước, giáo viên dạy 2 lớp cuối cấp này cần tập trung dạy cách đọc và cách viết các thể loại và kiểu văn bản ấy thông qua các bài cụ thể trong sách giáo khoa. Việc ôn tập, rèn luyện cho kỳ thi cuối cấp, vào lớp 10 hoặc vào ĐH cũng hoàn toàn phải coi trọng yêu cầu dạy cách đọc, cách viết (phương pháp), không còn kiểu dạy trang bị và bắt học thuộc các bài văn mẫu nữa. Vì đề thi hoàn toàn dựa vào ngữ liệu mới như cấu trúc và định dạng đề tốt nghiệp THPT mà Bộ GD-ĐT đã công bố. Không thể đoán được văn bản đọc hiểu trong đề là văn bản nào, cũng không thể biết yêu cầu viết nghị luận xã hội và nghị luận văn học cụ thể ra sao. Chỉ biết chúng sẽ thuộc các thể loại và các kiểu bài nêu trong chương trình. Do đó chỉ có thể dạy học sinh cách đọc hiểu, cách viết các kiểu văn bản ấy, để khi làm bài thi, các em không lúng túng trước các yêu cầu đọc hiểu và viết với ngữ liệu mới.
Dạy cho học sinh cách thức (cách đọc, cách viết...) chính là cung cấp cho các em chiếc cần câu và cách câu cá chứ không phải cung cấp cá có sẵn, thậm chí theo cách dạy cũ, cá đã được chế biến thành món ăn rồi.
PGS.TS Đỗ Ngọc Thống