Mới đây, một giáo viên ở tỉnh Phú Thọ gửi cho tôi tin nhắn như sau: “Thưa thầy, em là một phụ huynh có con đi thi học sinh năng khiếu ngữ văn 7, cũng là một giáo viên mặc dù không dạy ngữ văn, em mong có thể nghe ý kiến của thầy về việc ra đề thi học sinh năng khiếu ngữ văn 7 của một huyện thuộc tỉnh Phú Thọ...”. Và đây là đề thi cô giáo gửi:
Đề thi học sinh năng khiếu cấp huyện, năm học 2022-2023, môn ngữ văn lớp 7
Đề của kỳ thi học sinh năng khiếu cấp huyện, năm học 2022-2023, môn ngữ văn lớp 7 (thời gian 120 phút, không kể thời gian phát đề): Câu 1 (8 điểm): Ngạn ngữ Thổ Nhĩ Kì có câu: “Người độ lượng bao giờ cũng thấy mình giàu có”. Trình bày suy nghĩ của em về câu ngạn ngữ trên. Câu 2 (12 điểm): Bàn về thơ, Đuy-blây có viết: “Thơ là người thư kí trung thành của những trái tim”. Em hiểu ý kiến trên như thế nào? Bằng một tác phẩm thơ, em hãy làm sáng tỏ ý kiến trên.
Đọc tin nhắn và xem đề thi, tôi không thể không trả lời. Dưới đây là ý kiến của tôi:
Thứ nhất, nếu cháu tôi dự thi, phải làm đề thi ấy, rồi chẳng may lại được công nhận là học sinh giỏi có năng khiếu cấp huyện... thì tôi sẽ rất buồn. Bởi vì, nếu thế thì cháu chỉ có thể là một học sinh học gạo, thuộc lòng những gì cô giáo dạy và chép lại mà thôi. Thật không thể hiểu nổi, tại sao lại có thể ra đề cho học sinh lớp 7 với nội dung và yêu cầu như thế. Tôi đã không ngủ được cả đêm, không hiểu được vì sao họ lại ra đề ngữ văn cho học sinh lớp 7 như thế, dù là để chọn học sinh giỏi.
Thứ hai, đề thi nêu trên về cấu trúc và mô hình, nội dung và yêu cầu đều giống như đề thi học sinh giỏi quốc gia môn ngữ văn dành cho lớp 12 hàng chục năm qua. Tôi chưa bàn đến những câu chữ lặp lại, chỉ riêng yêu cầu của đề đã không đúng. Cụ thể, để làm sáng tỏ câu: “Thơ là người thư kí trung thành của những trái tim” thì lấy một tác phẩm thơ làm sao làm sáng tỏ được? Vì “những trái tim” là chỉ rất nhiều nhà thơ, và như thế phải lấy rất nhiều bài thơ của nhiều tác giả khác nhau thì mới chứng minh được. Cũng cần nói thêm: Ngay cả nếu đề ấy ra cho học sinh lớp 12 thì cũng chỉ chọn được những học sinh có thể uyên bác về kiến thức, nhớ nhiều, thuộc nhiều, nặng về bình câu tán chữ... chứ không chọn được học sinh giỏi có năng lực đọc hiểu, cảm thụ văn học, kể cả năng lực viết...
Theo tác giả, các giáo viên cần hiểu đúng yêu cầu kiểm tra đánh giá học sinh, nhất là đề thi học sinh giỏi các lớp (ảnh minh họa)
Thứ ba, cứ cho là học sinh giỏi phải giỏi hơn học sinh bình thường, thì với học sinh lớp 7, học theo chương trình và sách giáo khoa mới hay cũ cũng đều không thể làm được đề văn như thế. Cần khẳng định học sinh giỏi dù khác với học sinh bình thường thì vẫn là học sinh phổ thông, các em vẫn phải có những kỹ năng cơ bản mà môn học trang bị. Với học sinh lớp 7, môn ngữ văn chương trình 2018 chỉ yêu cầu các em đọc hiểu, viết và nói - nghe những mức độ rất vừa phải. Về đọc, học sinh đọc hiểu các văn bản: Tục ngữ, truyện ngụ ngôn, truyện khoa học viễn tưởng, truyện nói chung, thơ trữ tình, tùy bút, tản văn. Về viết, yêu cầu gồm: “Biết viết bài văn kể lại sự việc có thật liên quan đến nhân vật hoặc sự kiện lịch sử; viết đoạn văn ghi lại cảm xúc của mình sau khi đọc một bài thơ bốn, năm chữ; bước đầu biết viết bài nghị luận về một vấn đề trong đời sống và bài phân tích đặc điểm nhân vật trong một tác phẩm văn học; bước đầu biết viết văn bản thuyết minh về một quy tắc hay luật lệ trong trò chơi hay hoạt động; viết được văn bản tường trình rõ ràng, đầy đủ, đúng quy cách”. Như thế, đề văn nêu trên vượt ra toàn bộ các yêu cầu của chương trình 2018. Dù có ra đề cho học sinh giỏi thì vẫn phải căn cứ vào các yêu cầu nêu trên của chương trình để đề xuất cho phù hợp.
| Học sinh giỏi vẫn là một học sinh phổ thông, nhất là những lớp cấp thấp, các em cần được trang bị đầy đủ và toàn diện các kỹ năng cơ bản của môn học như mọi học sinh bình thường. Các yêu cầu cơ bản ấy như mức xà ngang để đánh giá năng lực của học sinh. Những em nào vượt lên trên mức xà ấy là học sinh giỏi. |
Thứ tư, học sinh giỏi trước hết phải có năng lực như một học sinh bình thường; đương nhiên phải hơn học sinh bình thường. Nhưng thế nào là hơn, là khác học sinh bình thường? Hơn ở trình độ, năng lực đọc hiểu: Đọc nhanh, hiểu nhanh và hiểu đúng, hiểu chính xác một văn bản ngữ liệu mới nhưng tương tự các văn bản đã học trong chương trình và sách giáo khoa lớp 7 (đề tài, thể loại và kiểu văn bản...). Hơn ở kỹ năng viết: Nội dung viết đúng yêu cầu của đề, ý đầy đủ, chính xác và có ý sáng tạo; viết rõ ràng, mạch lạc, câu văn có hình ảnh, lời văn sinh động; trình bày đẹp, không sai chính tả, ngữ pháp...
Như thế vẫn là đề thi chung, bình thường cho tất cả mọi học sinh, chúng ta vẫn có thể chọn ra những học sinh giỏi của môn ngữ văn; không nhất thiết phải ra một dạng đề với yêu cầu khác hẳn với đề thi bình thường. Tất nhiên, cũng có thể ra đề khác cho học sinh giỏi, nhưng các yêu cầu cơ bản vẫn phải tuân thủ chương trình, nếu có khác chăng vẫn là những yêu cầu cơ bản nhưng có độ khó cao hơn.
Học sinh giỏi vẫn là một học sinh phổ thông, nhất là những lớp cấp thấp, các em cần được trang bị đầy đủ và toàn diện các kỹ năng cơ bản của môn học như mọi học sinh bình thường. Các yêu cầu cơ bản ấy như mức xà ngang để đánh giá năng lực của học sinh. Những em nào vượt lên trên mức xà ấy là học sinh giỏi. Như thế, đề thi phải kiểm tra được cả các mức cơ bản và mức nâng cao của môn học dành cho mỗi lớp. Học sinh giỏi không phải là những siêu nhân, có nhiều ý kiến kỳ lạ, khác người..., trong khi những kỹ năng cơ bản của môn học thì vẫn mắc lỗi. Mong rằng các thầy cô, các cơ sở giáo dục cần hiểu đúng yêu cầu kiểm tra đánh giá học sinh, nhất là đề thi học sinh giỏi các lớp, các cấp. Không phải cứ thi học sinh giỏi thì ra đề thế nào cũng được, không phải đề càng khó càng tốt; càng lạ càng hay...
PGS.TS Đỗ Ngọc Thống